Tuncay Epçeliden

Uyku ile İlişkili Hareket Bozuklukları

Uzm.Dr.M.Tuncay EPÇELİDEN'in 'Uyku ile İlişkili Hareket Bozuklukları' adlı köşe yazısı

Uyku ile İlişkili Hareket Bozuklukları içinde en sık görülen hastalık Huzursuz Bacaklar sendromudur (HBS). Hastalar geceleri dayanılmaz şekilde bacaklarını hareket ettirme isteği duyarlar. Belirtileri hastadan hastaya değişkenlik gösterir. Hastaların çoğu bacaklarındaki rahatsız edici hisleri tarif etmekte güçlük çekerler. Sıklıkla ‘uyuşma’ ya da ‘karıncalanma’ şeklinde tarif edilir. Bu kramptan çok farklı bir histir. Bacaklardaki bu huzursuzluk hissi en sık olarak baldırlardır. Hareketsiz şekilde oturmak ve yatmak bacaklardaki bu hoş olmayan hisleri artırır. Bacakları hareket ettirmek ve germek ise yakınmaları geçici ve kısa bir süre için azaltır. Bazı hastalarda bacaklar yanında kollarda da benzer hoş olmayan hisler vardır. Bazı HBS hastalarının yakınmaları sürekli değilken diğerlerininki her gece ortaya çıkar. Bu nedenle hastaların birçoğunun uyku kalitesi bozuktur. İyi uyuyama sonucu gün içinde yorgun olabilirler. Yine bu nedenle mesleki ve sosyal yaşamları aksayabilir. Gün içi uykululuk hali HBS’nin yarattığı sorunlardan sadece biridir. Bu hastalar sıklıkla araba ya da uçak yolculukları, sinema, tiyatro ve iş toplantıları gibi uzun süreli oturma zorunluluğunu bulunan durumlarda çok zorlanırlar.

HBS ile en sık karıştırılan bir diğer uyku ile ilişkili hareket bozukluğu “Periyodik Ekstremite (Bacak veya Kol) Hareket Bozukluğu”dur; burada sadece uykuda ortaya çıkan özellikle bacaklarda ancak kollarda da olabilen atmalar şeklinde motor hareketler vardır. Genellikle kişiler kendileri fark etmez ancak yatak partnerleri ya da ebeveynler tarafından izlenir. Bu gibi durumda hastalık tanısı konulmaz; ancak bu hareketler hastanın gece uykusunu etkiler ise, ya da gündüz şikayetlere yol açıyor ise, o zaman periyodik ekstremite hareket bozukluğu olarak tanısı konulur. Klinik muayene ile tanı konulan HBS’den farklı olarak, burada tanı için polisomnografi yani uyku tetkikinin yapılması ve bacak hareketlerinin gösterilmesi şarttır.

HBS ülkemizde her 100 kişiden üçünde bu hastalık bulunmaktadır. Batı ülkelerinde daha da yüksek oranlar bildirilmektedir. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülmektedir. Yaşlılarda da gençlere göre daha sık görüldüğünü bildiren çalışmalar olsa da ülkemizde şimdiye dek yapılan tek toplum temelli çalışmada genç erişkinlerle yaşlılar arasında fark bulunmamıştır. HBS genetik geçişli olabilir; ailesinde HBS bulunan çocuklarda da HBS olabilmektedir. Bazen çocuklardaki bu yakınmalar yanlışlıkla ‘büyümeye bağlı ağrılar’ olarak nitelendirilmektedir. Bazen de bu çocuklara yanlışlıkla halk arasında ‘hiperaktif’ olarak bilinen “dikkat eksikliği-hiperaktivite sendromu” tanısı konulmaktadır. Oysaki bu çocuklar hiperaktif oldukları için değil HBS nedeniyle bacaklarını hareket ettirme gereksinimi duydukları için yerlerinde duramamaktadır. HBS gebelikte ortaya çıkabilir ya da şiddetlenebilir. Ayrıca bazı hastalıklarda da HBS görülme sıklığı artar:

-Demir eksikliğine bağlı kansızlık
-Bacaklarda kan dolaşımı bozukluğu
-Fıtık ya da bacak sinirlerinde bozukluk
-Böbrek hastalıkları
-Kas hastalıkları
-Alkolizm
-Bazı vitamin ve mineral eksiklikleri gibi.

HBS tanısı uyku bozuklukları ile ilgilenen uzman hekimlerce konulmalı, tanı ve tedavi takibi yine uzman hekimlerce yapılmalıdır. Henüz HBS tanısını koyduracak bir kan testi ya da özel bir tetkik bulunmamaktadır. Tanı hekimin ayrıntılı bir hastalık öyküsü alması ve fizik muayene yapmasıyla konulmaktadır. Tanıda şüphe olduğunda ya da HBS’nin ortaya çıkmasını kolaylaştıran ek bir hastalık varsa bunun saptanması için kan tetkikleri, sinir ölçüm testleri (elektromiyografi) ya da uyku tetkiki gerekebilir.

HBS’nin tedavisinde ilk aşama şikayetlerin ortaya çıkmasını kolaylaştıran ya da neden olan başka bir durum ya da hastalığın bulunup bulunmadığını saptamaktır. Bu hastalıklar arasında demir eksikliği anemisi, diyabet ve artrit yer alır. Bazı ilaçların kullanımı da HBS yakınmalarını artırabilir. Bu hastalıkların tedavisi ya da ilaçların kesilmesi bazen yakınmaların azalmasını, nadiren de kaybolmasını sağlayabilir. Ancak çoğu zaman bu kolaylaştırıcı hastalıklar en uygun şekilde tedavi edilse de HBS ile ilgili yakınmalar devam eder. Zaten hastaların yarısından çoğunda da altta yatan kolaylaştırıcı bir hastalık ya da ilaç kullanımı yoktur.

HBS’nin hafif formlarında çoğunlukla hastanın kendisinin keşfettiği sıcak banyo, bacak masajı, sıcak havlu, buz uygulaması, ağrı kesiciler, düzenli egzersiz ve kafeinli içeceklerden kaçınma gibi tedbirler yararlı olabilir. Akşamların yoğun zihinsel aktivite gerektiren bulmaca çözmek gibi işler yapan hastaların bazılarında da yakınmalar gerileyebilir. Ancak orta ve ağır derecede HBS olan hastalarda bu tedbirler yetersiz kalır ve HBS tedavisinde kullanılan ilaçlardan almaları gerekir. İlaçların etkinliği hastadan hastaya değişebilmektedir. İlaç seçiminde eşlik eden hastalıklar, yaş, hastalığın ağırlık derecesi gibi faktörler dikkate alınır. Tüm ilaçların yan etkileri vardır. Bu nedenlerle özellikle tedavinin ilk aylarda çoğu zaman yakın takip gerekir.